Từ năm 2023 tới nay, kinh doanh xổ số liên tiếp tăng trưởng mạnh. Tuy nhiên, hoạt động của công ty xổ số có nhiều bất cập như tiền gửi ngân hàng cả nghìn tỷ đồng chưa có quy chế quản lý, thiếu minh bạch trong lựa chọn đại lý bán vé, sai sót trong hội đồng quay thưởng.

Dư vốn gửi ngân hàng tùy tiện?

Thanh tra Bộ Tài chính vừa công bố kết luận thanh tra tại 8 công ty xổ số kiến thiết trên cả nước gồm: TP HCM, Thủ đô, An Giang, Đồng Nai, Tây Ninh, Cà Mau, Lâm Đồng, Vũng Tàu.

Sau thanh tra, Bộ Tài chính chỉ ra bất cập của công ty xổ số có số tiền gửi tiết kiệm ngân hàng lớn nhưng chưa xây dựng quy chế tiền gửi. Theo đó, số tiền gửi tại ngân hàng của các công ty xổ số kiến thiết gồm: Công ty Xổ số Kiến thiết TPHCM 1.226 tỷ đồng; Công ty Xổ số Kiến thiết An Giang 1.024 tỷ đồng; Đồng Nai hơn 987 tỷ đồng; Tây Ninh 834 tỷ đồng; Cà Mau có 659 tỷ đồng; Vũng Tàu 638,5 tỷ đồng. Công ty xổ số thường gửi tiền với các kỳ hạn: không kỳ hạn, từ 1 đến dưới 3 tháng, từ 3 tháng đến dưới 12 tháng. Lãi suất dao động 3,7 - 7,25% (tùy theo kỳ hạn gửi). Doanh thu tài chính từ tiền gửi ngân hàng năm 2023 của công ty xổ số từ 35 - 74 tỷ đồng (tùy từng công ty).

Nhiều công ty xổ số gửi cả nghìn tỷ đồng vào ngân hàng lấy lãi. Trong ảnh, một đại lý bán vé xổ số truyền thống tại Hà Nội Ảnh:QN

“Đa số công ty xổ số chưa xây dựng quy chế quản lý nội bộ liên quan tiền gửi ngân hàng có kỳ hạn, chưa ban hành quy trình lựa chọn tổ chức tín dụng để gửi tiền. Điều này chưa đúng quy định của Bộ Tài chính về đầu tư, quản lý, sử dụng vốn tại doanh nghiệp. Định mức tồn dư tiền mặt, tiền gửi có quy định nhưng không phù hợp dẫn đến tại nhiều thời điểm lượng tiền tồn dư gửi ngân hàng không kỳ hạn còn lớn”, Thanh tra Bộ Tài chính chỉ ra.

Tại Cty Xổ số Kiến thiết Đồng Nai, số dư tiền mặt hằng tháng trên 1.000 tỷ đồng nhưng chưa xây dựng phương án, kế hoạch gửi tiền và chưa xây dựng quy chế gửi tiền nhàn rỗi để đảm bảo an toàn vốn, tối ưu hóa lợi nhuận. Cty Xổ số Cà Mau có số dư tiền gửi kỳ hạn trên 3 tháng bình quân các quý đều cao hơn vốn điều lệ.

Thanh tra Bộ Tài chính chỉ ra tình trạng, nhiều công ty xổ số có lượng tiền gửi ngân hàng cao hơn vốn điều lệ. Tiêu biểu như Xổ số Kiến thiết Vũng Tàu có số tiền gửi ngân hàng bằng 104% vốn điều lệ. Sau thanh tra, Bộ Tài chính yêu cầu 3 công ty xổ số (Tây Ninh, Cà Mau và Vũng Tàu) xác định vốn điều lệ phù hợp, tránh tình trạng dư thừa vốn gửi ngân hàng.

Trao đổi với PV Tiền Phong, chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long cho rằng, với số tiền gửi của các Công ty Xổ số tại ngân hàng rất lớn, Bộ Tài chính là cơ quan quản lý, giám sát nên đưa ra hướng dẫn cho công ty xổ số xây dựng quy chế quản lý. Bộ Tài chính nên đưa ra quy định chung, học tập kinh nghiệm từ quy chế gửi tiền của một số công ty xổ số đã làm tốt để hướng dẫn cho công ty xổ số trên cả nước chưa xây dựng.

“Việc gửi tiền ngân hàng cần hướng tới tối ưu hiệu quả sử dụng nguồn vốn nhà nước. Tuy nhiên, mỗi công ty xổ số gửi tiền ngân hàng với kỳ hạn, lựa chọn ngân hàng khác nhau. Việc xây dựng quy chế về tiền gửi sẽ ngăn được nguy cơ lợi ích khi người có quyền quyết định lựa chọn ngân hàng, kỳ hạn, số tiền gửi tiết kiệm”, ông Long nói.

Nhiều việc chưa minh bạch, khách quan

Một trong những bất cập của công ty xổ số là việc lựa chọn đại lý bán vé số chưa đảm bảo bảo nguyên tắc công khai, minh bạch và khách quan. Tại Cty Xổ số Tây Ninh, Thanh tra Bộ Tài chính chỉ ra, năm 2023 chưa tổ chức đấu thầu để lựa chọn các tổ chức, cá nhân đủ điều kiện, có mạng lưới đáp ứng được yêu cầu phân phối vé. Cty xổ số Tây Ninh có 5 đại lý mới, mà chủ hợp đồng cũ là bố, mẹ sang hợp đồng mới cho con. Trong hợp đồng đại lý chưa có điều khoản cam kết: Không giảm giá bán, không tặng vé xổ số, không tặng quà dưới hình thức hiện vật, bằng tiền hoặc phiếu mua hàng… Hồ sơ Hợp đồng đại lý chưa có tài liệu chứng minh người làm đại lý: Không phải người lao động, viên chức quản lý làm việc tại công ty xổ số; không phải là vợ, chồng, cha, cha nuôi, mẹ, mẹ nuôi, con, con nuôi, anh, chị, em ruột, anh, chị, em nuôi của lãnh đạo công ty xổ số.

Tương tự, Công ty Xổ số Kiến thiết An Giang ký hợp đồng với 7 đại lý mới năm 2023 nhưng chưa đảm bảo nguyên tắc công khai, minh bạch, khách quan. Có 2 chủ hợp đồng đại lý bán vé chuyển, tách hợp đồng cho vợ và con trai, đại lý chuyển từ bố sang con và từ anh trai sang em gái.

Bên cạnh đó, Cty Xổ số kiến thiết TPHCM vi phạm khi quay số mở thưởng. Năm 2023, Công ty Xổ số TPHCM tổ chức 104 kỳ quay số mở thưởng vé số truyền thống (vào thứ 2, thứ 7 hằng tuần). Tuy nhiên, Thanh tra Bộ Tài chính cho biết, công ty không có biên bản thực hiện kiểm tra định kỳ 6 tháng/lần về khối lượng, kích thước từng quả bóng sử dụng để quay số mở thưởng theo quy định.

Việc giám sát kỳ quay số mở thưởng vé số truyền thống không đảm bảo số lượng thành viên hội đồng tối thiểu giám sát mở thưởng theo quy định. Năm 2023, có tới 67 kỳ quay số mở thưởng không có thư ký hội đồng, 63 kỳ quay số không đủ thành viên hội đồng.

Lý giải về việc không đảm bảo số lượng thành viên hội đồng tối thiểu, Cty Xổ số Kiến thiết TPHCM cho biết, do thay đổi nhân sự của hội đồng giám sát xổ số. Trong đó, chủ tịch hội đồng, phó chủ tịch hội đồng chuyển công tác, thành viên hội đồng nghỉ hưu, một thành viên từ trần. Các thành viên hội đồng là lãnh đạo sở, ngành của TPHCM thường xuyên có việc đột xuất, giải quyết sự vụ cơ quan nên không kịp đến giám sát quay số mở thưởng.

Đối với vi phạm trong lựa chọn đại lý xổ số ký mới, chuyên gia Ngô Trí Long cho rằng, căn cứ văn bản pháp luật đã có, tùy theo mức độ vi phạm, Thanh tra Bộ Tài chính đưa ra giải pháp xử lý phù hợp với mức độ vi phạm. Việc công khai, minh bạch cần thiết tránh tình trạng lợi ích nhóm trong lựa chọn đơn vị đại lý bán vé xổ số.